مسعود پزشکیان با تأکید بر تسریع در حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی و تخصیص منابع آن به اقشار کم‌درآمد، فقدان داده‌های دقیق و به‌روز را چالش اصلی این طرح دانست. در این گزارش نگاهی انداختیم به ریشه‌های تاریخی ایده حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی.
پزشکیان و چالش اصلاح یارانه‌ها؛ حذف 3 دهک بالای درآمدی از این طرح میسر می‌شود؟
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری امروز -29 اردیبهشت- در نشستی با وزیر و شورای معاونین وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بر تسریع در اجرای تکلیف وزارت تعاون برای حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی و تخصیص منابع آن به سه دهک پایین تاکید و گفت: مشکل اجرای این تکلیف فقدان داده‌های صحیح، دقیق و به‌روز است.
پزشکیان با بیان این‌که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ساختار اداری گسترده و فراگیری در سراسر کشور دارد که می‌تواند در پیشبرد و اجرای صحیح ماموریت‌ها به کمک این وزارتخانه بیاید، ادامه داد: همه ما و شما در قبال محرومان این جامعه مسئولیت داریم، بیایید از همه ظرفیت‌های خود برای شکل دادن به یک ساختار موثر در رسیدگی و توانمندسازی محرومان جامعه استفاده کنیم.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و تعدادی از معاونان و مدیران این وزارتخانه نیز در این جلسه به ارائه گزارش عملکرد 6 ماه گذشته و تشریح برنامه‌های آتی این مجموعه پرداختند.
جدیت دولت برای حذف یارانه 3 دهک بالا
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در 30 فرورین اعلام کرد که طبق قانون بودجه ۱۴۰۴، آئین‌نامه‌ای تدوین شده که ۳ دهک بالای درآمدی از دریافت یارانه حذف خواهند شد.
او در ادامه تاکید کرد که بر اساس این قانون باید ۲۴ میلیون نفر حذف می‌شدند که با توجه به این که تعدادی از این افراد یارانه دریافت نمی‌کردند مقرر شد ۱۷ میلیون نفر حذف شوند.
احمد میدری تاکید دارد، اطلاعات ۳ دهک بالای درآمدی بر اساس مرکز آمار بوده که چنانچه به این امر اعتراض داشته باشند اظهارنامه ارائه و بررسی می‌شود که در صورت نادرست بودن اظهارنامه از برخی امکانات دولتی محروم خواهند شد.
بنا بر این گزارش، مالکان خانه با ۳۰۰ میلیون ریال درآمد جز ۳ دهک بالا خواهند بود.
وزیر کار در گفت‌وگوی ویژه خبری گفت: لایحه‌ای به مجلس می‌دهیم که فرآیند شناسایی دهک‌ها تغییر کند. در این روش ابتدا افراد با دهک بالا را شناسایی می‌کنیم و به سرپرست خانوار اطلاع می‌دهیم اما یارانه‌اش قطع نمی‌شود.
ریشه‌های ایده حذف یارانه دهک‌های بالا
ایده حذف یارانه نقدی اقشار پردرآمد و بازتوزیع منابع به نفع اقشار کم‌درآمد به قانون هدفمندسازی یارانه‌ها (مصوب ۱۳۸۸) بازمی‌گردد. این قانون با هدف کاهش فقر، افزایش عدالت اجتماعی و تخصیص بهینه منابع یارانه‌ای، دولت را موظف کرد تا یارانه‌ها را به‌صورت هدفمند به خانوارهای نیازمند اختصاص دهد. بااین‌حال، اجرای این سیاست به‌دلیل پیچیدگی‌های شناسایی دهک‌های درآمدی و فقدان زیرساخت‌های اطلاعاتی دقیق، با چالش‌هایی مواجه شد.
نخستین گام جدی در این راستا در سال ۱۳۹۵ برداشته شد. بهارستان در تبصره ۱۴ لایحه بودجه ۱۳۹۵، دولت را مکلف به حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی کرد. این مصوبه گروه‌هایی مانند تجار با درآمد سالانه بیش از ۳۵۰ میلیون ریال، نمایندگان مجلس، قضات، اعضای هیئت علمی، پزشکان، مدیران دولتی و افراد مقیم خارج از کشور را هدف قرار داد.
با این حال، رئیس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کل کشور اعلام کرد که دولت به‌دلیل نبود داده‌های دقیق با اجرای این طرح مخالف است.
در سال ۱۳۹۹، لایحه بودجه بار دیگر وزارت تعاون را موظف به شناسایی و حذف سه دهک بالای درآمدی کرد. دیوان محاسبات در مهر ماه این سال گزارشی اعلام کرد که بیش از ۲۳ میلیون نفر از سه دهک بالای درآمدی شناسایی شده‌اند، اما این اطلاعات به سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها برای حذف یارانه‌ها منتقل نشده است. این گزارش نشان‌دهنده چالش‌های مستمر در هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی بود.
سخنگوی سازمان هدفمندی یارانه می‌گوید که در لایحه بودجه ۱۴۰۴ نمایندگان مجلس به‌دنبال حذف یارانه پردرآمدها و تخصیص اعتبارات آن در قالب کالابرگ هستند که در صورت تایید شورای نگهبان و ابلاغ دولت اجرا خواهد شد.
محمدرضا پورابراهیمی، رئیس وقت کمیسیون اقتصادی مجلس در ۱۴۰۰، پیشنهاد داد که مابه‌التفاوت ارز ترجیحی به‌صورت کارت اعتباری به مصرف‌کنندگان اختصاص یابد؛ پیشنهادی که بیانگر اقداماتی در راستای اصلاح نظام یارانه‌ای و تمرکز بر حمایت غیرنقدی بود.
چالش‌ها و چشم‌انداز
حذف یارانه دهک‌های بالا با چالش‌هایی مانند مقاومت اجتماعی، پیچیدگی شناسایی دقیق دهک‌ها و احتمال خطا در وسع‌سنجی همراه بوده است. برخی از اقتصاددانان نیز معتقدند پرداخت یارانه نقدی به افراد تورم زا بوده و پایه پولی کشور را افزایش می‌دهد؛ از این رو پیشنهاد می‌کنند یارانه نقدی به اضافه کالابرگ الکترونیکی برای خرید کالاهای اساسی (۱۱ قلم) فقط به ۳ دهک تحت پوشش نهادهای حمایتی واریز و شارژ شود.
اهمیت دهک‌بندی در اقتصاد ایران
دهک‌بندی یکی از ابزارهای کلیدی در تحلیل‌های اقتصادی و سیاست‌گذاری اجتماعی به شمار می‌آید که برای تقسیم‌بندی جمعیت بر اساس معیارهای اقتصادی مانند درآمد استفاده می‌شود. در ایران، این روش به‌ویژه در برنامه‌های رفاهی برای شناسایی خانوارهای کم‌درآمد و تخصیص منابع به آن‌ها کاربرد دارد.
تعریف دهک‌بندی
دهک‌بندی یک روش آماری است که یک مجموعه داده را به ده بخش مساوی تقسیم می‌کند، به‌طوری‌که هر بخش (دهک) ۱۰ درصد از کل داده‌ها را در بر می‌گیرد. در زمینه اقتصاد و سیاست‌های اجتماعی، دهک‌بندی برای تحلیل توزیع درآمد یا ثروت استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال:
دهک اول: ۱۰ درصد فقیرترین افراد جامعه
دهک دهم: ۱۰ درصد ثروتمندترین افراد جامعه
این روش به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا نابرابری‌های اقتصادی را شناسایی کرده و منابع را به‌طور هدفمند تخصیص دهند.
